«Աշխարհաքաղաքական պորտաբույծի հոգեբանությունը դարձնում է իզգոյ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է քաղաքական վերլուծաբան ՎԻԳԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:

-Ձեր կարծիքով՝ այսօր Մինսկում Հայաստանը կանդամակցի՞ ԵՏՄ-ին՝ հաշվի առնելով ադրբեջանաբելառուսական, ղազախաբելառուսական և այլ հրապարակային ու ոչ այնքան հրապարակային առնչությունները:
-Ավելի շուտ կանդամակցի, քան՝ ոչ: Կողմերի միջև հիմնական տնտեսաքաղաքական հարցերը, կարծես, լուծված են: Հայաստանի իշխանությունները հիմա իրենց հայտարարություններում զգույշ են, ոչ ոք չի ուզում հստակ ժամկետ ասել, որ հետո հարկադրված չլինի բացատրել՝ ինչո՞ւ չստացվեց: Այս անգամ լուրջ խոչընդոտ, կարծես, չկա, որ համաձայնագիրը Հայաստանը չստորագրի: Եվ ոչ միայն Հայաստանը: Նաև՝ Ղրղզստանը: Փաստորեն ձևավորվում է երկրորդ շերտը՝ հիմնադիրներից հետո: Հիմնադիրները հիմա ամեն ինչ անում են, որ բոլորին ցույց տան՝ ովքեր են այս տան տերերը:
-Երկրորդ շերտում լինելու են տնվորնե՞րը:
-Չէի ասի՝ տնվորները: Հայաստանը երեքուկես տարի, ինչպես հայտնի է, այլ քաղաքականություն էր վարում և այս նախագծին ինտեգրման առումով ժամանակ կորցրեց, և հիմա նորից ստացվում է ավագ ու կրտսեր եղբայրների պատմությունը:
-ԽՍՀՄ իրավահավասար հանրապետությունների սկզբունքո՞վ:
-Համենայն դեպս՝ Բելառուսը և Ղազախստանը իրենց պահվածքով փորձում են ապացուցել, որ կա նման աստիճանավորում: Այնուամենայնիվ, այս նախագիծը ռուսական է:
-Ղազախստանի նախագահը Ձեզ հետ չէր համաձայնի:
-Նուրսուլթան Նազարբաևը, իհարկե, ժամանակին իր եվրասիական ծրագիրն էր առաջարկում, ճիշտ է, բայց կա օբյեկտիվ իրականություն, և բոլորն էլ հասկանում են, որ Նազարբաևի զուտ տնտեսական ծրագիրը և Պուտինի աշխարհաքաղաքական նախագիծը նույնը չեն: Ղազախներին հետաքրքրում է նախ և առաջ տնտեսական բաղադրիչը, բելառուսներին՝ և՛ տնտեսականը, և՛ քաղաքականը: ՈՒ Լուկաշենկոյին հաջողվում է իր խնդիրները լուծել:
-Լուկաշենկոն մեկ փառաբանում է բելառուսաադրբեջանական բարեկամությունը, մեկ ռևերանսներ է անում Արևմուտքին՝ հայտարարելով, որ կողմ է ՈՒկրաինայի միասնությանն ու տարածքային ամբողջականությանը, և այնպես չէ, որ Ղրիմը եղել է ռուսական տարածք: Տարօրինակ չէ՞:
-Լուկաշենկոն միշտ է այդպիսին եղել: Երկու-երեք տարի առաջ բավականին սուր հարաբերություններ ուներ Պուտինի ու ռուսական իշխանական էլիտայի հետ: Լուկաշենկոյի դիսիդենտությունը պերմանենտ է, բազում օրինակներ են եղել, երբ թվացել է՝ էլ ո՞ւր, հո չեն պատերազմելու, բայց Արևմուտքի իներտ ու զգուշավոր քաղաքականության պատճառով Բատկան վերադարձել է Մայր Ռուսիայի գիրկը, այնուամենայնիվ, թե իր ու թե Բելառուսի համար որոշակի շահով:
-Ինչո՞ւ մենք չենք սովորում այդ շահավետ դիսիդենտությունը:
-Պետք է հարցնել մեր իշխանական էլիտային՝ ինչո՞ւ ենք այդքան անօգնական: Կյանքը ցույց է տալիս, որ ցանկացած միության մեջ էլ, եթե ներսում ամուր ես, երկիրդ էլ որոշակի հստակ զարգացման գծով գնում է, արտաքին քաղաքականությունդ էլ կարողանում ես ի շահ քո երկրի վարել: Ինքնուրույնությանդ աստիճանն էլ միության մեջ բավականին բարձր է: Այսօր Լուկաշենկոյի վարած քաղաքականությունը դրա ապացույցն է՝ թե ուկրաինական, թե չինական, թե հարավկովկասյան, թե արևմտյան ճակատներում:
-ՄՄ անդամների ստորագրած հուշագիրը հաստատում է, որ միության անդամները չպիտի միության շահերի դեմ գործեն, եթե Լուկաշենկոն Ադրբեջանի հետ նավթագազային հարաբերություններ է զարգացնում ի վնաս Ռուսաստանի շահի, չի՞ նշանակում, որ գործում է միության դեմ:
-Դա նշանակում է, որ միությունը դեֆակտո ամբողջությամբ կայացած չէ, և այդ միության լիդեր Ռուսաստանն այն վիճակում չէ, որ կարողանա կասեցնել նման քայլերը: Ակնհայտ է, որ հիմա՝ պատժամիջոցների պայմաններում, թե Բելառուսը, թե Ղազախստանը իրենց լոյալությունը Ռուսաստանին աշխատում են հնարավորինս թանկ վաճառել: Թե քաղաքական, թե տնտեսական հարցերի շուրջ հաճախ պարզ առևտուր է ծավալվում: Շատ դեպքերում ՌԴ-ն ստիպված է զիջել, աչք փակել: Արևմուտքի հետ լուրջ պրոբլեմների առկայությամբ՝ ՌԴ-ն չի ուզում բարդացնել հարաբերությունները նաև դաշնակիցների հետ:
-Լավ, ղազախները կարողանում են, բելառուսները կարողանում են, ինչո՞ւ հայերը չեն կարողանում: Օրինակ՝ Իրանի հետ ակնհայտ շահավետ քաղաքական ու տնտեսական հարաբերությունները խորացնել, ինչո՞ւ է Ռուսաստանը կարողանում հայերին արգելել:
-Ռուսաստանը շատ ավելի քիչ լծակներ ունի զարգացման իրենց ուրույն ուղին ընտրած Բելառուսի ու Ղազախստանի նկատմամբ: Բոլորս էլ շատ լավ գիտենք, թե ինչ լծակներ ունի Հայաստանի հանդեպ՝ թե տնտեսական, թե քաղաքական, թե անվտանգության, թե անձնական ու բիզնես հարաբերությունների առումով: Ցավոք, հստակություն չի եղել ու չկա նաև արտաքին հարաբերությունների առումով։
-Նկատի ունեք մեր պատմական կոմպլեմենտարի՞զմը:
-Ամեն ինչը, մեր կոմպլեմենտարիզմը ճիշտ կլիներ, երբ իրականում փոխլրացներ, երբ արդյունավետ լիներ: Մեր կոմպլեմենտարիզմը հանգեցնում էր յուրայինների մեջ օտարի, օտարների մեջ յուրայինի կարգավիճակին. ոչ Արևմուտքն էր մեզ յուրային ընդունում, ոչ Ռուսաստանը, թեպետ Մոսկվան միշտ համարել է, որ մենք սուզանավից դուրս գալու տեղ չունենք:
-Փաստորեն, իշխանափոխության խնդի՞ր եք դնում, ո՞րն է ելքը:
-Ելքը արդյունավետ գործող իշխանության ձևավորումն է:
-Գործող իշխանությունները արդյունավետ կառավարման կարողություն ունե՞ն:
-Ես չեմ համարում, որ արդյունավետ կառավարում չունենալու պատճառը, ասենք, վատ Սահմանադրությունն է, որ կիսանախագահական կառավարման մոդելը սահմանափակում է արդյունավետ համակարգ ձևավորելը և ամենակարևորը՝ այդ համակարգի գործելը: Բնականաբար, եթե քաղաքական համակարգը արդյունավետ չի աշխատում, եթե ընտրությունների ճանապարհով, ինչ-ինչ պատճառներով, հնարավոր չէ իշխանությունը փոխել, ընդդիմությունը և հասարակության դժգոհ զանգվածը փորձում են հեղափոխության ճանապարհով գալ իշխանության:
-Ձեր կարծիքով՝ Հայաստանում կա՞ հեղափոխական տրամադրություններ ունեցող կրիտիկական զանգված, և կա՞ ընդդիմություն, որ պատրաստ է այդ զանգվածին հերթական հանրահավաքից հետո չասել՝ գնացեք տուն:
-Իրականում ընտրությունների օրն արձանագրվում է փողոցում եղած տրամադրություններով: Եթե դեֆակտո գերիշխում է ընդդիմադիր զանգվածը, դեյուրե արձանագրվում է ընդդիմության հաղթանակը: 1990, 1991, 1999 թվականները՝ վառ ապացույց: Երբ իշխանությունն աշխատում է ճնշման տակ և անում է՝ ինչ պահանջում է ժողովուրդը կամ ընդդիմությունը, աստիճանաբար թուլանում է:
-Ինչո՞ւ, եթե իշխանությունը իրականացնում է պետության ու հասարակության զարգացմանն անհրաժեշտ բարեփոխումները, եթե կասեցնում է բողոքները, փոխում է մթնոլորտը, ինչո՞վ է թուլանում:
-Հայաստանում կա ավանդույթ՝ իշխանության դեմ խաղ չկա, բոլոր նախագահների օրոք դա առաջնորդող կարգախոս է: Իշխանությունը փորձում է դա հասկացնել հասարակությանը և քաղաքական ուժերին, նաև՝ իշխանական բուրգին, որ աստիճանաբար քանդվում է, երբ իշխանությունը սկսում է զիջումների գնալ: 2008-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հիմնական ստրատեգիան դա էր՝ որքան երկար ենք մենք Ազատության հրապարակում, այնքան արագ բուրգը փլուզվում է, վարչական ռեսուրսը փախչում է խորտակվող նավից: Հեղափոխական զանգված Հայաստանում կա, բայց քնած է:
-Դուք լավատեսորե՞ն եք քնած համարում, թե՞ նրանք այլևս երկրում չեն:
-Համաձայն եմ, որ ակտիվ, գործունյա, բողոքական զանգվածի որոշակի մաս այլևս երկրում չէ, բայց համաձայն չեմ, որ երկրում նման զանգված չկա: Հեղափոխություններում, ի վերջո, մեծ դեր ունի լյումպեն հատվածը, որի պակաս Հայաստանում այսօր չկա: Դժգոհները մեծ տոկոս են, բայց նրանք դեռ պասիվ են՝ քնած, արթնացնող է պետք: Արթնացնող և իր հետևից տանող:
-Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքագիտական վերլուծությունը, որ հանգում էր իշխանությունից ընդդիմադիր դաշտ մասհանմանը, իրականանո՞ւմ է, թե՞ ԲՀԿ-ն, ելնելով իր օլիգարխիկ բնույթից, կազմից, Ռոբերտ Քոչարյանի առկայությունից, քաղաքական պայմանավորվածություններից, այն ուժը չէ, որ դնի իշխանափոխության պահանջ ու չնահանջի:
-Այսօր ԲՀԿ-ն ընդդիմադիր քաղաքական ուժ չէ՝ իր իսկ սահմանմամբ: ԲՀԿ-ն իր գեներով ավելի մոտ է ՀՀԿ-ին, քան ՀԱԿ-ին ու դժվար է պատկերացնել՝ ինչպես է այլընտրանքից դառնալու ընդդիմադիր: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ծրագիրը պարզ էր՝ մենք խելքն ենք, նրանք՝ ֆինանսները և գործիքը: Բայց իր խաղն ունի նաև ԲՀԿ-ն: Գագիկ Ծառուկյանը վերջին մի քանի տարում, կարծում եմ, ինքն է որոնում քաղաքական ուժ, որին կարող է ֆինանսավորել և նրա միջոցով իշխանության գալ: Պորոշենկոյի իշխանության գալու տարբերակը ինչո՞վ է վատ:
-Արդյո՞ք ՀԱԿ-ն այդ ուժն է:
-Ոչ:
-«Ժառանգությո՞ւնը»:
-«Ժառանգությունն» այլևս ակտուալ չէ: Չկա այդ ուժը դեռևս: Առանց աշխարհաքաղաքական լուրջ մեսիջների, որ հիմնականում Ռուսաստանից են, այդ ուժը դեռ դժվար է պատկերացնել:
-Չե՞ք կարծում, որ Հայաստանում և հեղափոխականացումը, և ապահեղափոխականացումը Ռուսաստանն է որոշում՝ այնտեղ ձևավորված հրահանգը այստեղ կատարվում է, և ԲՀԿ-ի հետուառաջումը պայմանավորված է Մոսկվայի անորոշությամբ, որ ինքն է որոնում այդ ուժին կամ ուզում է ձևավորել:
-Այսօրվա հարթակային ընդդիմության և իշխանության միջև աշխարհաքաղաքական լուրջ տարաձայնություններ չկան: Հայաստանում որևէ լուրջ տեղաշարժ, այդ թվում` քաղաքական, հաջողություն կունենա, եթե կա ներքին ռեսուրս՝ հավելած արտաքին քաղաքական աջակցություն: Հայաստանում առայժմ ակտիվ ներքին ռեսուրսը քնած է, իհարկե, լուրջ ֆինանսավորման պարագայում կարելի է արթնացնել, բայց արտաքին աջակցություն Ռուսաստանից, կարծում եմ, այս պահին չկա: Կա Սերժ Սարգսյանին միշտ զգոն պահելու ցանկությունը՝ այսօրվա ընդդիմությանը Ռուսաստանն օգտագործում է որպես իշխանության վրա դագանակ: Բոլորս էլ հասկանում ենք, որ սահմանադրական բարեփոխումների միջոցով իրավաբանորեն փորձ է արվում վերարտադրելու իշխանությունն ու կոնկրետ անձերի: Ամբողջ խնդիրը՝ նախաձեռնությունը Ռուսաստանի հետ համաձայնեցվա՞ծ է, թե՞ ոչ: Եթե ոչ, Մոսկվան կարող է փորձել հանրահավաքային ակտիվության միջոցով Սերժ Սարգսյանին և նրա թիմակիցներին վերադարձնել ներկա: Եթե համաձայնեցված է, եռյակը մնում է պահեստային օդակայան:
-Չե՞ք կարծում, որ Ռուսաստանը դեռ ինքն էլ չի կողմնորոշվել:
-Փորձը ցույց է տալիս, որ Ռուսաստանը վերջին պահին է թողնում լուծումը և գործում է վիրահատական մեթոդներով: Ե՞րբ են Հայաստանում ընտրությունները: Երեք-չորս տարի կա: Կտեսնենք, ինչ անենք:
-Ելնելով աշխարհաքաղաքական վիճակից, ՌԴ-ի դեմ Արևմուտքի պատժամիջոցներից՝ ԵՏՄ-ին անդամակցությունը ի՞նչ է տալու միջին վիճակագրական հային:
-Գաղափարը նորմալ գաղափար է, եթե պրագմատիզմի տեսակետից ենք նայում: Եթե մտածում ենք՝ լա՞վ ենք ապրելու, թե՞ վատ, մենք հիմա էլ պիտի լավ ապրեինք: Թե ՄՄ-ն, թե ԵՏՄ-ն մեր նախագիծը չեն, ռուսական նախագիծ են և պետք են ռուսներին: Կկայանա՞, չի՞ կայանա, մեզ համար կարևորը Ռուսաստանի հետ հարաբերություններն են: Չեմ կարծում, թե մենք լուրջ օգուտներ ենք ստանալու: Մեզ հետաքրքրում է անվտանգությունը, այդ հարցը լուծվում է Ռուսաստանի միջոցով, հետաքրքրում են էներգակիրները, ստանում ենք Ռուսաստանից: Կարծում եմ՝ սկզբունքային նշանակություն չունի՝ Հայաստանը ՄՄ կամ ԵՏՄ անդամ է, թե ոչ: Հայաստանն այսօր Ռուսաստանից ռեալ ստանում է այն ամենը, ինչ կարող է ստանալ անդամակցելով այդ կառույցներին: Այնպես չէ, որ ռուսական ամբողջ շուկան յուրացրել ենք, հերթը ղազախականինն ու բելառուսականինն է: Մեր գլխավոր գործընկերը մնալու է Ռուսաստանը: Մենք բավականին լուրջ հնարավորություններ ունենք, ինչպե՞ս կօգտագործենք՝ այլ հարց է: Այսօր պատժամիջոցների պատճառով ռուսական գյուղատնտեսական շուկան բաց է մեր առաջ։ Եվ ինչ, մեր իշխանությունները օգտվո՞ւմ են հարմար այս կոնյունկտուրայից:
-Առաջվա պես Ադրբեջանը լայն քայլքով շրջում է Մոսկվայում:
-Այո, անկախ՝ ՄՄ-ի անդամ է, ՆԱՏՕ-ի անդամ է, թե ինչ: Եթե շարունակելու ենք նույն քաղաքականությունը, ուր էլ գնանք, աշխարհաքաղաքական բոմժ ենք լինելու: Թե իշխանության, թե հասարակության հոգեբանությունը նույնն է՝ մենք որ մտնենք այդ միություն, մեզ կպահե՞ն: Ի՞նչ կտան: Նույնն էր ԵՄ-ի պարագայում: Աշխարհաքաղաքական պորտաբույծի հոգեբանությունը դարձնում է իզգոյ: Մենք այսօր էլ կարող էինք շատ ավելին ունենալ, եթե մեզ այսպես չպահեինք՝ աշխարհից նեղացած, անբախտ ու անհաջողակ:
-ԵՏՄ-ին Ադրբեջանի անդամակցությունը հավանակա՞ն եք համարում:
-Ադրբեջանը հստակ պայմաններ է դնում՝ քաղաքական տեսակետից Ղարաբաղի հարցը, տնտեսական տեսակետից՝ նավթագազային պրեֆերենցիաներ: Այսօր առաջնային է քաղաքական պահանջը, մնացած հարցերը լուծելի են:
-Ռուսական մամուլում սեպարատ բանակցությունների մասին տեղեկություններ են պտտվում՝ ռուս-ադրբեջանաթուրքական ձևաչափով: Դրանք կարո՞ղ են լինել առանց Հայաստանի:
-Առանց Հայաստանի, ներառյալ Ղարաբաղը, այդպիսի հարցերը չեն կարող լուծվել: Թե Թուրքիան, թե Ռուսաստանը հասկանում են, որ Հայաստանը գոնե Լեռնային Ղարաբաղի հարցում գործոն է, և առանց Հայաստանի հետ պայմանավորվելու անհնար է որևէ լուծում:
-Լավ, ասենք, պայմանավորվում են՝ Թուրքիան բացում է Հայաստանի հետ փակ սահմանը, Հայաստանին ստիպում են հանձնել ազատագրված տարածքները, կարգավիճակի հարցում ինչ-որ որոշման են գալիս, դա մեզ համար ընդունելի՞ տարբերակ է:
-Ոչ, իհարկե: Բայց եթե կա նման տեսական տարբերակ, ի՞նչ է ստանում Ռուսաստանը:
-Ռուսաստանը սահմանին տեղակայում է իր խաղաղապահ զորքերը, Թուրքիայի հետ փորձում է քաղաքական մեկուսացումից դուրս գալ՝ ջերմ, բարեկամական ռուսթուրքադրբեջանական տարբերակով: Մենք հակախաղ ունե՞նք:
-Գլոբալ անվտանգության և տնտեսական զարգացման առումով մենք իրականում լուրջ այլընտրանք չունենք: Արևմուտքը, ցավոք, մեզ լուրջ ոչինչ չի առաջարկում:
-Երբ ԵՄ-ն Արևելյան հարևանության քաղաքականությունը սկսեց, Ռուսաստանը ԵՄ-ն ու ՆԱՏՕ-ն սկսեց դիտարկել նույն կառույցը, այդպե՞ս է իրականում:
-Ռուսաստանն ու ԵՄ-ն ունեին որոշակի պայմանավորվածություններ, ինչ-որ պահից Արևմուտքը սկսեց թերագնահատել Ռուսաստանին և անցնել կարմիր գիծը՝ հաշվի չառնելով, որ Ռուսաստանն էլ իր շահերն ունի: Ռուսաստանի պես երկրի հետ միշտ պիտի խաղի կանոնները պահես: Երկար ժամանակ Մոսկվան ինքն էր փորձում եվրոպական ընտանիքի անդամ դառնալ՝ ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագրի հասնել, բայց հետո հասկացան, որ Եվրոպայում իրենց առանձնապես չեն սպասում: Երբ փաստացի Ռուսաստանը փոխեց աշխարհաքաղաքական ռազմավարությունը, սատելիտ երկրներին ընտրության առաջ դրեց: Նույնը կատարվեց թե ՈՒկրաինայում, թե Հայաստանում: Քանի դեռ իրենք էլ ԵՄ-ի հետ հույսեր ունեին, թե ՈՒկրաինային, թե Հայաստանին թողնում էին ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները խորացնել: Ռուսաստանը չի կարող գերտերություն չլինել՝ կամ գերտերություն է, կամ սկսում է փլուզվել: Երբ Ռուսաստանը դադարում է ուժի կենտրոն լինելուց, քանդվում է, թե ներսում, թե դրսում նրա հետ հաշվի չեն նստում:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ